(28 May 1918)
1918-ci il mayın 28-də Tiflis şəhərində Azərbaycan Milli Şurası sədrinin müavini Həsən bəy Ağayev, katib Mustafa Mahmudov, Fətəli xan Xoyski, Xəlil bəy Xasməmmədov, Nəsib bəy Yusifbəyli, Mir Hidayət Seyidov, Nəriman bəy Nərimanbəyov, Heybətqulu Məmmədbəyov, Mehdi bəy Hacınski, Əli Əsgər bəy Mahmudbəyov, Aslan bəy Qardaşov, Sultan Məcid Qənizadə, Əkbər ağa Şeyxülislamzadə, Mehdi bəy Hacıbababəyov, Məmməd Yusif Cəfərov, Xudadat bəy Məlikaslanov, Rəhim bəy Vəkilov, Həmid bəy Şahtaxtinski, Firudin bəy Köçərli, Cəmo bəy Hacınski, Şəfi bəy Rüstəmbəyli, Xosrovpaşa bəy Sultanov, Cəfər Axundov, Məhəmməd Məhərrəmov, Cavad Məlikyeqanlı və Hacı Molla Axundzadənin iştirakı ilə (17) Milli Şuranın iclası keçirildi. Bu iclasda aşağıdakı məsələlər müzakirə edildi: 1. H. Ağayevin Yelizavetpoldakı (Gəncə) son hadisələr barədə məlumatı; 2. M. Ə. Rəsulzadənin Batumdan teleqramının və məktubunun oxunması; 3. Seymin buraxılması ve Gürcüstanın müstəqilliyini elan etməsi ilə əlaqədar Azərbaycanın vəziyyəti. Ən mühüm məsələ sonuncusu idi.
Müsavatın lideri M. Ə. Rəsulzadə Batumda türklərlə danışıqlar apardığından bu iclasda iştirak etmirdi. İclasda X. Xasməmmədov Azərbaycanın vəziyyəti ilə bağlı məruzə etdi. O, çıxışında təxirə salınmadan Azərbaycanın müstəqil respublika elan edilməsinin zəruriliyini əsaslandırdı. N. Yusifbəyli, Ə. Şeyxülislamzadə, M. H. Seyidov və digərləri bu fikrə tərəfdar çıxdılar. F. Xoyski təklif etdi ki, yerlərdə bəzi məsələlərin aydınlaşdırılmasına kimi Milli Şura hələlik Azərbaycanın istiqlaliyyətini elan etmədən ölkələrlə sülh danışıqları aparmaq üçün tamhüquqlu Azərbaycan hökumətinin yaradılması ilə kifayətlənsin. Bu təklif ətrafında geniş müzakirələrdən sonra Milli Şura 24 səslə (iki nəfər - S. M. Qənizadə və C. Axundov bitərəf qalmışdı) dərhal Azərbaycanın istiqlaliyyətinin elan edilməsi haqqında qərar qəbul etdi və altı bənddən ibarət "İstiqlal Bəyannaməsi"ni (o dövrün sənədlərində "Əqdnamə" və ya "Misaqi-Milli" adlandırılır) elan etdi (18).
Azərbaycan Milli Şurasının qəbul etdiyi “İstiqlal Bəyannaməsi”ndə deyilirdi:
1. Bu gündən etibarən Azərbaycan xalqı həqqi-hakimiyyətə malik olduğu kimi, Cənub-Şərqi Zaqafqaziyanı əhatə edən Azərbaycan da tamhüquqlu müstəqil bir dövlətdir.
2. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin idarə forması Xalq Cümhuriyyətidir.
3. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti bütün millətlərlə, xüsusilə qonşu olduğu millətlər və dövlətlərlə mehriban münasibətlər yaratmaq əzmindədir.
4. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti milliyyətindən, məzhəbindən, sinfindən, silkinden və cinsindən asılı olmayaraq öz sərhədləri daxilinde bütün vətəndaşlarına siyasi hüquqlar və vətəndaşlıq hüququ təmin edir.
5. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti öz ərazisi daxilində yaşayan bütün millətlərin sərbəst inkişafı üçün geniş imkanlar yaradır.
6. Müəssislər Məclisi toplaşana qədər Azərbaycanın başında xalqın seçdiyi Milli Şura ve Milli Şura qarşısında məsuliyyət daşıyan müvəqqəti hökumət durur.
"İstiqlal Bəyannaməsi" elan olunduqdan sonra Milli Şura Azərbaycan hökumətinin yaradılmasını F. Xoyskiyə tapşırdı.Bir saatlıq fasilədən sonra Milli Şura F. Xoyskinin hökumətin yaradılması haqqında məruzəsini dinləmək üçün öz iclasını davam etdirdi. F. Xoyski ilk Azərbaycan Müvəqqəti hökumətini aşağıdakı tərkibdə təqdim etdi:
Fətəli xan Xoyski – Nazirlər Şurasının sədri və daxili işlər naziri;
Xosrovpaşa bəy Sultanov – hərbi nazir;
Məhəmməd Həsən Hacınski - xarici işlər naziri;
Nəsib bəy Yusifbəyli – maliyyə və xalq maarifi naziri;
Xəlil bəy Xasməmmədov - ədliyyə naziri;
Məmməd Yusif Cəfərov – ticarət və sənaye naziri;
Əkbər ağa Şeyxülislamzadə - əkinçilik və əmək naziri;
Xudadat bəy Məlikaslanov - yollar və poçt-teleqraf naziri;
Cəmo bəy Hacınski – dövlət nəzarəti naziri.
Suveren Azərbaycan Cümhuriyyətinin elan edilməsi mühüm tarixi hadisə idi. Bu, milli dövlətçiliyin dirçəlişi demək idi və Azərbaycan xalqının geniş kütlələrinin öz istiqlaliyyəti və azadlığı uğrunda birləşməsinin əsasını qoydu. Azərbaycanın yerli əhalisi Cümhuriyyət hökumətinin milli mənafeyi müdafiə edən yeganə qanuni hökumət sayırdı.
İstiqlal, o vətənin köksündən yüksələn ay,
İstiqlal, o dəmirdən, qandan yayılmış saray,
İstiqlal, o millətin parçalanan bağrından,
Gəlinlərin, qızların axan göz yaşlarından
Doğulmuş pək mübarək, pək müqəddəs bir "İlah"dır - Gültəkin
Dalğa GH bloqu üçün rəy sistemi qurduğuna görə dostumuz Cavid Ağa'ya təşəkkürlər.
